Marienburg.pl Strona Główna Marienburg.pl
Nasze Miasto, Nasza Pasja...

FAQFAQ  SzukajSzukaj  UżytkownicyUżytkownicy  GrupyGrupy
RejestracjaRejestracja  ZalogujZaloguj
 Ogłoszenie 

Ta witryna korzysta z plików cookie. Możesz wyłączyć ten mechanizm w ustawieniach przeglądarki.
Więcej informacji na ten temat znajdziesz w naszej Polityce dotyczącej "cookies"

Chronimy Twoją prywatność
Więcej informacji na ten temat znajdziesz w temacie o RODO


Poprzedni temat «» Następny temat
Historia organ w Prusach Wschodnich (i w Zachodnich również)
Autor Wiadomość
mazur222 

Pomógł: 1 raz
Wysłany: Pią 20 Mar, 2009 15:11   Historia organ w Prusach Wschodnich (i w Zachodnich również)

To z encyklopedycznego opracowania "The Organ" By Douglas Earl Bush, Richard Kassel.
Niestety, nie mogłem ściągnąć "plain text" i wkleić tutaj ale podaje link do e-książki:
http://books.google.com/b...tput=html&hl=en
Poniżej moje tłiumaczenie. Niestety nie znam terminologii fachowej ale może ktoś to uzupełnii.
Ponieważ nie znam to nie tłumaczyłem aby nie pisać bzdur.
Tekst ten umieściłem niedawno w Sercu Mazur w części dot. dawnego powiatu Morąg jako, że jestem rodowitym morążaninem. Zdecydowałem się wstawić tutaj gdyż jest to historia organ całych Prus Wschodnich i trochę Zachodnich (Gdańska, np)
Te moje znaki zapytania przy uwadze autora tekstu w enycklopedii, że jedną z przyczyn upadku istniejących organ była przegrana przez Zakon bitwa pod Grunwaldem (??????????). Facet pewnie zna się na organach ale nie na historii. To oczywista bzdura gdyż jak sam autor piszę po roku 1410 zbudowano setki organ na terytorium dawnych Prus Wschodnich, gdzie powstało wiele znanych wytwórni/warsztatów.
Nawet mój Morąg, małe przecież miasteczko, miał taką dobrze funkcjonującą wytwórnie rodzinną.

Organy w Prusach Wschodnich


Prusy wschodnie były głównie pod niemieckimi i polskimi rządami. Klęska Zakonu Krzyżackiego w bitwie pod Grunwaldem (1410) (????) oraz taktyka spalonej ziemii przewalającej się przez Prusy Wschodnie armii rosyjskiej pod koniec II WS były podstawowymi przyczynkami w zniszczeniu istniejących organ na tym terenie.
Najwcześniejsze informacje o konstrukcji organ w Prusach Wschodnich pochodzą z roku 1333 (Konigsberg, dzisiaj Kaliningrad, Katedra) i rozsądnie historycznie obraz (rowoju organ) może być przedstawiony.(Dawne nazwy niemieckie miast są uzupełnione współczesnymi nazwami polskimi lub rosyjskimi).
Dla XIV-go wieku są dowody istnienia organ w Thorn (Toruniu) - 1342-50 , w Marienburg (Malborku) – 1344, Marienwender (Kwidzyniu) – 1350, w Frauenburg (Flomborku) – 1380, w Danzing (Gdańsku) – 1385, w Bartenstein (Bartoszycach) – 1393-1395 i w Elbing (Elblągu) – 1397.
Resztki gotyckich organów były przechowywane w parafialnym kościele protestanckim w Bartenstein (Bartoszycach). Zniszczone w roku 1945. Te Blockwerk organy mają trzy stops – Principal 16 cali, Octave 8 cali i 4 cale, i Mixture (6-18ranks) – z 27 manual keys (F, F-sharp, G-a), pedal board of indeterminate compass, and wind provided bz twelve forge bellows.
W XV wieku udokumentowana jest obecność organ w wielu wiejskich kościołach. Większe miasta takie jak Gdańsk i Elbląg czesto posiadały dwa organy, największe w zachodniej lub północnej części kościoła.
We wczesnych latach XVI-go wieku budowa organ w Prusach Wschodnich (w tym czasie już Księstwo Pruskie) nabrała nowego rozmachu.
Organy zbudowane przez Hans Haug, Konitz (Chojnice), w Braunsberg (Braniewo) i Gańsku reprezentują przejście od gotyckiego Blockwerku do renesansowych stop organs.
Niektóre części organów Rauga (chyba Hauga?) przetrwały aż do 1945.
Organy w Królewcu zbudowane były przez „ Jakub Orgelmacher” (1507), Jurgen Engelwein (1539) i Valentin Petsch (1571). Orginalna umowa na budowe organów prze z Petscha w kaplicy zamkowej jest dość długa, najstarszy dokument tego typu w Prusach Wschodnich określający 24 stops instrument on Great, Ruckpositiv. i Pedal.
Pierwsza połowa XVI-go wieku oglądała wprowadzenie Reformacji do Prus. Książe Albert Starszy (1490-1568) był osobistym znajomym Martina Lutra. Fala nawróceń przyniosła wiele impetu (rozpędu) do kościoła protestanckiego i jego wyposażenia w organy.
Rodzina budowniczych organ Zickermann w tym Adrian (ur.Kammin, Pomorze) i jego trzech synów Johann, Joachim i Adrian Młodszy – zbudowali ważne instrumenty pomiędzy 1550 i 1623. Ich 1587 organy w królewieckiej Katedrze były jedne z największych w tamtych czasach (3/59) z 59 stops i trzy manuals i pedał (J.A. Friese zbudował oragny dla kościoła sw Marii w Gdańsku z 56 stops , jeden z nich Mixture z 24 ranks, dwa lata wcześniej).
Inne ważne organy zbudowne przez Zickermannów były w Altstadtische Kirche w 1574-95., w Insterburg (Czerniachowsk) Luter Kirche i w Memel (Klajpeda) Deutsche Kirche (1596). Wszystkie przebudowane w XVIII-tym wieku.
Merten Friese dominujący budowniczy organ w Gdańsku w pierwszej połowie XVII-go wieku (między innymi Sw Trójcy, Sw Jana, Sw Bartłomieja, pracował w Królewcu w 1632 i w Insterburgu w 1639.

W XVII-tym wieku (powstają) niezależne warsztaty organowe w tym Johann Kaul (Heiligenbei, Mamonowa, Rosja) aktywny 1590-1632, Christian Neumann w Wormditt (Orneta), aktywny w latach 1604-1619, Johann Werner w Elblągu aktywny w latach 1630-1660, Joachim Thiele w Kętrzynie 1640-53 i David Trampp w Tilsit, Sowjetsk, Rosja, później w Królewcu 1660-98. Organy Thielego w Angerburg , Węgorzewo, przetrwały częściowo ale wspaniałe Bartenstein organy Wernera nie przetrwały )1653, 2/37, zniszczone w 1945 roku).
W 1665 roku warszat organowy został założony w Morągu. Przejął ten warsztat Matthias Obuch w roku 1690. Jego syn Christoph Heinrich Obuch (ur. 1713, zm 1787) kontynuował produkcje aż do śmierci. Obuchowie zbudowali organy dla Morąga, Stadtkirche (case ocalał) i w kościołach wiejskich w Oberlandii i w zachodniopruskich „Marienburger Werder”, wszystkie zostały zniszczone a później odbudowane.

Pierwsza połowa XVIII-go wieku była zdominowana przez Johanna Josua Mosengela.
Mosengel zwany „Wschodniopruskim Schnitgerem ” uprzwilejowany budowniczy organów dla królewieckiego dworu jej zany z budowy 37 nowych organ i restauracji 28 starych. z tych wszystkich tylko część case w Heiligelinde (Swięta Lipka), 1729) pozostała.
Zięć Mosengela Georg Siegmunt Caspari (wnuk Georg Adam Caspari I, brata Eugenio Casparini) był tym który zbudował organy w Królewcu, dla Schlosskirche w 1731 i dla Burgkirche w 1734. i który kontynuował pracę w warsztacie po śmierci Mosengela.
Kiedy Grzegorz Zygmunt umarł w roku 1741 jego kuzyn Adam Gottlob Caspari (wnuczek Eugenia Casparini) objął warsztat. Po krótkim czasie pracy razem ze swoim ojcem w Glogau (1740) został mianowany budowniczym organów dla dworu.
Zbudował on w Prusach Wschodnich i na Litwie 43 organy, w tym szereg w Królewcu i w Wilnie (Sw Ducha, 1776) i liczne miejsze organy w Zinten , Korniewo, Rosja, Alt Pillau , Bałtysk, Rosja, Neukirch/Tilsit, Gumbinnen, Gusew, Rosja i Germau, Rosja.
Orginalne umowy, fotografie fasad i instrumenty w Muhlhausen/Preussich Holland (Młynary) ocalały.
Dwóch pupilów Casparini zostało ważnymi budowniczymi organ w Prusach Wschodnich. Chrostoph Wilhelm Braveleit (1752-1795) był aktywny w Królewcu (Sackheimer Kirche, 1790, Propsteikirche 1792, Tragheimer Kirche 1794). Wszyskie instrumenty zostaly przebudowane, fotografie fasad i orginalny kontrakt ciągle istnieją.
Inny pupil Johann Preuss (1722-1790) został rywalem swego nauczyciela. Preuss zbudował co najmiej 30 instrumentów, w tym w Insterburgu (1766) i Królewcu-Lobenicht (1782), wspaniały front case tego ostatniego przetrwał aż do roku 1945.
Umowy, w śród nich 8 na nowe organy, fotografie fasad, i czężciowo zachowane organy w zamku w Lidzbarku Warmińskim świadczą o donisłości jego pracy.
Jego syn, Jacob Preuss kontynuował produkcje warszatu ojca aż do około 1830 roku.
W roku 1796 skończył on budowę organu rozpoczątą przez Braveleita w miejskim kościele protestanckim w Heiligenbeil, ten instrument przetrwał bez większych zmian aż do przebudowy roku 1929.
W Prusach Zachodnich rodzina Nitrowskich była zajęta przerabianiem i powiększaniem organ w Gdańsku w drugiej połowie XVII wieku. W 1650 Georgius Nitrowski skonstruował nowy pedal tower dla organ w w Sw katarzynie (Hans Helwig, 1607, 3/33).
Praca Helwiga przetrwała w large organ cases w Sw marii (1609) i w Sw Jakubie (1611).
W pierwszej połowie XVIII wieku Andreas Hildebrandt zarządzał ważnym warszatatem w Gdańsku. Przynajmiej 18 instrumentów jest udokumentowanych ale wiele innych przypisuje się również jemu. Jego rogany dla Sw Barbary w Gdańsku (1747, 2/39) były rozebrane w celu ocalenia w roku 1944. Częściowo oclały organ w Praust, Pruszczu Gdańskim jest typowym dka Hildebrandta one-manual instrumentem z wielkim pedal tower wbudowany w parapet galerii.
Około 1756 nasłynniejszy pupil Hildebrandta Friedrich Rudolf Dalitz (1721-1806) objął warszatat swego mistrza Organy Dalitza w gdańskim kościele Bożego Ciała (1767, 2/34)
Przetrwały nieprzerobione , rozebrane w roku 1943 aby zapobiec zniszczeniom wojennym zostały rozgrabione w miejscu gdzie je schowano.
Rokokko case został teraz odbudowany. Dalitz poźniej skończył wielki organ w Gdańsku Oliwie w klasztorze Cysterianów (1791-1793, 3/83) rozpoczęte przez Johanna Wulffa (1735-1807). Dzisiaj ten instrument posiada ciągle około 50% swoich orginalnych pipes.
Ojciec Wulffa prowadził warszatat organowy w Wormditt aż do swojej śmierci.
W drugiej połowie XIX w. Budowa organ w Zachodnich i Wschodnich Prusach była zdominowana przez braci Augusta i Maxa Terletzkich. W 1871 roku Max pupil Aristide Cavaille—Call opuścił wytwórnie w Elblągu należąco do dwóch braci w roku 1857 i otworzył swoją w Królewcu. Bracia Terelzki konstruowali organy z mechanicznym tracker action i slider- chest jak również z cone-chest i dodali Baker Lever action do dużych instrumentów. Organy w Glottau, Glotowo, Olsztynie i Malborku swiadczą o ich pracy (talencie). . Inny budowniczy organ z XIX wieku w Prusach Wschodnich to Carl August Buchholz w Berlinie (Pelpińska Katedra, 1845, ocalała), Friedrich Ladegast w Weissenfels(Memel, Litwa, 1854), i Wilhelm Sauer w Franfurcie nad Odrą (Katedra w Kwidzynie, 1864). XIX-sto wieczna wytwórnia w Gdańsku w tym rodzina Schuricht i Julius Witt który zbudował jeden z ostatnich tracker action organy dla kościoła protestanciego w Schonberg blisko Szymbarka/Kartuz, 1887, ocalałe po części.
Pneumatyczne instrumenty pojawiły się w Prusach wschodnich pierwszy raz w Gdańsku, w Sw Piotra i Pawła; Eduard Wittek (1857-1927) skonstruował pneomatyczny miech (Kastendlade), (1890, 3/41), zniszczone w 1945.
Wittek obją wytwórnie elbląską po Arturze Terlezkim w roku 1893, jego syn Gerhard zarządzał wytwórnią od 1927 do 1944. Ze wprowadzeniem pneumatycznego cone-chest
W około 1900 nowe organy wymieniły dane barokowe. Tylko the case z rzędem starych pipes pozostały, głównie ponieważ były chronione prawnie.. Wiele organ Wittka zlokalizowanych w Prusach Zachodnich (Pomorze.Kaszuby) jest w użytecznym stanie.
W południowej części prus wschodnich – tam pozostało wiele pneumatycznych organ o wielkich zaletach tonowych zbudowanych przez Bruno Goebla, który przeją po Maxu Terlezkim wytwórnie w Królewcu w 1903 roku, jego synowie Alfons i Friedrich Goebel prowadzli wytwórnie aż do 1944 roku. W roku 1920 trzeci syn Goebelsa Josef otworzył swóją własną wytwórnie w w nowopowstałym Wolnym Mieście Gdańsk, skonstruował on wiele elektro-pnoumetycznych organ aż do 1944 roku. Forma kemper z Lubbeki z wytwórnią w Bartenstein (Bartoszycach) konstruowała, rekonstruowała i reperowała instrumenty takie jak organy Wernera w bartoszycach, Stadkirche i 1726 Mosengen organy w Pobethen (kolo Królewca).
Te reperacje nie mieściły sią w dzisiejszych obowiązujących normach naprawy organ ale było to lepsze od totalnej rozbiórki oferowanej przez innych budowniczych organ.
.
Druga WS zakończyła bogatą tradycje budowy organ w Prusach Wschodnich . W północnej części Prus wschodnich, dzisiaj w Rosji prawie wszystkie organy zostały zniszczone. Po rozpadzie ZSRR rekonstrukcje niektórych kościołów i organ są rozpatrywane.
Stan organ w południowej cz. Prus Wschodnich, teraz Polska, jest mierny. W 1943-44 the case with front pipes of the Great i Ruckpositiv w gdańskim Sw Janie(Matthaus Brandtner, 1685) został rozebrany do przechowania. Po wojnie organy zostały ocalone, zrekonstruowane w gadańskiej Sw Marii ( J. Mollin, 1983, 1/16).
Sw Jan dostał za to nowe organy zbudowane przez Gebr. Hillebrand, Altwarmbuchen/Hannovwer, 1982-83, 3/46 wzorowane na 1625-29 Merten Friese.
Jan Janca


Bibliografia:
- Krujt, Rob. „Konigsberger Orgelbuch” http://www.fortunecity.co...rg/koeframe.htm
- Polskie Wirtualne Centrum Organowe http://www.organy.art.pl/
- Renkewitz, Werner, and jan Janca. Geschichte der Orgelbaukunst in Ost- und Westpressen von 1333 bis 1944. Vol I Wurzburg, Germany Verlach Weidlich, 1984,
Tom II w przygotowaniu
 
 
Wyświetl posty z ostatnich:   
Odpowiedz do tematu
Nie możesz pisać nowych tematów
Nie możesz odpowiadać w tematach
Nie możesz zmieniać swoich postów
Nie możesz usuwać swoich postów
Nie możesz głosować w ankietach
Nie możesz załączać plików na tym forum
Możesz ściągać załączniki na tym forum
Dodaj temat do Ulubionych
Wersja do druku

Skocz do:  

Powered by phpBB modified by Przemo © 2003 phpBB Group